NHỮNG NGƯỜI TOXIC KHÔNG NHẬN RA MÌNH TOXIC

Trong một nhóm bạn thân, có một người thường xuyên đưa ra những lời nhận xét tiêu cực về người khác, như: “Cậu mặc cái váy này trông béo lắm, chẳng hợp gì cả!”, “Sao cậu lại chọn công việc này? Chẳng có tương lai đâu”.

Ban đầu, mọi người chỉ cười trừ, nghĩ rằng đó là tính cách thẳng thắn, thật thà. Nhưng dần dần, những lời nói đó khiến các thành viên trong nhóm cảm thấy khó chịu, thậm chí tự ti về bản thân. Một người bạn trong nhóm đã cố gắng góp ý nhẹ nhàng “Mình nghĩ cậu nên chú ý cách nói chuyện, đôi khi những lời cậu nói làm người khác buồn đấy”. Tuy nhiên, người đó lập tức phản ứng "Tớ chỉ nói thật thôi, không thích thì đừng nghe!"

Kết quả là, mối quan hệ trong nhóm ngày càng xa cách. Người này không nhận ra rằng chính sự “thẳng thắn” của mình ...đã gây ra sự rạn nứt trong tình bạn. Họ vẫn cho rằng mình đang giúp đỡ bằng cách “nói thật” mà không nhận ra rằng lời nói của mình mang tính phê phán và thiếu sự đồng cảm.

Dần dần, các thành viên trong nhóm bắt đầu né tránh những buổi gặp mặt có sự tham gia của người này. Họ không muốn phải đối mặt với những lời nhận xét làm tổn thương tinh thần. Người này thì lại nghĩ rằng bạn bè đang thay đổi, không còn thân thiết như trước, nhưng vẫn không tự nhìn nhận lại cách cư xử của mình.

Cuối cùng, khi mối quan hệ trong nhóm trở nên xa cách hoàn toàn, người đó vẫn không hiểu vì sao mình lại bị cô lập. Điều này minh họa rõ ràng rằng, những người toxic thường không nhận ra chính hành vi của mình là nguyên nhân gây ra vấn đề, bởi họ thiếu sự tự nhận thức và không lắng nghe ý kiến từ người khác.

1. Toxic - Lợi bất cập hại

Trong xã hội hiện đại, khái niệm “toxic” không còn xa lạ, thường được dùng để mô tả những hành vi, thái độ, hoặc mối quan hệ gây hại về mặt tinh thần và cảm xúc cho người khác. Từ công việc, tình bạn, gia đình cho đến các mối quan hệ yêu đương, “toxic” dường như xuất hiện ở mọi nơi, trở thành một hiện tượng đáng báo động. Tuy nhiên, một câu hỏi khiến nhiều người một điều: “Tại sao những người mang đặc điểm "toxic" thường không nhận ra chính mình đang gây ra tổn thương cho người khác?”. Liệu đó là do họ thiếu nhận thức, bị ảnh hưởng bởi môi trường sống, hay do những cơ chế tâm lý phức tạp khiến họ không thể tự soi xét bản thân?

Thật ra, Người toxic là những cá nhân có hành vi, lời nói hoặc thái độ mang tính chất tiêu cực, gây tổn hại về tinh thần và cảm xúc cho những người xung quanh. Họ thường tạo ra môi trường độc hại trong các mối quan hệ, khiến người khác cảm thấy mệt mỏi, căng thẳng, thậm chí mất tự tin vào bản thân. Những người toxic không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý mà còn có thể làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người khác thông qua những tác động lâu dài về mặt tinh thần.

2. Những biểu hiện đáng chú ý

Người toxic thường có xu hướng tập trung vào điểm yếu hoặc sai lầm của người khác để chỉ trích, thay vì đưa ra những lời góp ý mang tính xây dựng. Họ có thể sử dụng những từ ngữ mang tính xúc phạm, hạ thấp giá trị của đối phương, khiến người nghe cảm thấy tổn thương.

Trong một buổi họp nhóm tại công ty, khi một đồng nghiệp trình bày ý tưởng mới, người toxic không ngần ngại nói: “Ý tưởng này thật ngớ ngẩn, tôi không hiểu tại sao bạn lại nghĩ ra được điều vô lý như vậy. Chắc hẳn bạn không đầu tư thời gian suy nghĩ nghiêm túc”. Thay vì đưa ra những lời góp ý cụ thể hoặc hướng dẫn, họ chỉ tập trung vào việc chê bai, làm giảm tinh thần của người khác.

Trong gia đình, một bậc cha mẹ toxic có thể thường xuyên chỉ trích con cái: “Con lúc nào cũng làm mọi thứ hỏng bét. Nhìn con nhà người ta mà xem, sao con không được như họ?”. Những lời nói này khiến đứa trẻ cảm thấy tự ti, thậm chí dần dần mất đi sự tin tưởng vào bản thân.

Hậu quả của việc phán xét và chỉ trích là tạo ra khoảng cách trong các mối quan hệ. Người bị chỉ trích sẽ cảm thấy tổn thương, khó khăn trong việc chia sẻ, và lâu dần, mối quan hệ sẽ trở nên lạnh nhạt dần hoặc tan vỡ.

Người toxic thường không quan tâm đến cảm xúc hoặc suy nghĩ của người khác. Họ có xu hướng ngắt lời, áp đặt quan điểm cá nhân hoặc lờ đi những điều đối phương chia sẻ.

Trong một cuộc trò chuyện giữa hai người bạn, khi một người tâm sự về những khó khăn trong công việc, người toxic có thể ngắt lời và nói: “Thôi, chuyện của bạn không đáng lo đâu. Hãy nghe chuyện của tôi, tôi còn nhiều vấn đề hơn bạn”. Họ biến cuộc trò chuyện trở thành nơi chỉ để nói về bản thân, bỏ qua cảm xúc và nhu cầu được lắng nghe của người khác.

Trong hôn nhân, một người chồng hoặc vợ toxic có thể không quan tâm đến cảm xúc của đối phương. Khi người vợ chia sẻ: “Em cảm thấy cô đơn khi anh dành quá nhiều thời gian cho công việc,” thì người chồng đáp lại một cách lạnh lùng: “Làm việc là để lo cho gia đình. Em không hiểu điều đó thì đừng nói nữa”.

Việc không lắng nghe làm người khác cảm thấy bị bỏ rơi, không được tôn trọng. Lâu dần, mối quan hệ sẽ mất đi sự gắn kết và sự thấu hiểu lẫn nhau.

Thao túng cảm xúc hoặc cố gắng kiểm soát người khác

Người toxic thường sử dụng các chiến thuật thao túng tinh vi để kiểm soát cảm xúc hoặc hành động của người khác. Họ có thể làm người khác cảm thấy tội lỗi, sợ hãi, hoặc bất an nhằm đạt được mục đích cá nhân.

Một người bạn toxic có thể nói với bạn mình: “Nếu cậu không đi dự tiệc với tớ, tớ sẽ rất buồn và cảm thấy cậu không coi trọng tình bạn của chúng ta”. Họ tạo áp lực tinh thần để ép buộc bạn làm điều mà họ muốn, bất chấp cảm xúc hoặc mong muốn cá nhân của bạn.

Trong một mối quan hệ yêu đương, một người toxic có thể thao túng đối phương bằng cách nói: “Anh hy sinh rất nhiều cho em, em không thể từ chối điều này được”. Họ sử dụng sự hy sinh của mình như một công cụ để kiểm soát hành động của đối phương, khiến người kia cảm thấy mắc nợ và không dám từ chối.

Những hành vi thao túng này làm người khác mất đi sự tự do và dần dần bị cuốn vào vòng xoáy tiêu cực, khó thoát ra khỏi mối quan hệ độc hại.

Người toxic thường lan tỏa sự bi quan, thất vọng hoặc tức giận của mình sang người khác, khiến môi trường xung quanh trở nên ngột ngạt.

Trong một nhóm bạn, người toxic thường xuyên kể những câu chuyện tiêu cực, nhấn mạnh vào những điều xấu xảy ra trong cuộc sống. Họ có thể nói: “Cuộc sống này chẳng có gì tốt đẹp cả, ai cũng chỉ nghĩ đến bản thân thôi”. Những lời nói như vậy không chỉ làm mất đi sự vui vẻ của nhóm mà còn khiến mọi người cảm thấy mệt mỏi khi ở gần họ.

Trong gia đình, một thành viên toxic có thể luôn phàn nàn về mọi thứ: “Nhà cửa lúc nào cũng bừa bộn, chẳng ai chịu làm gì. Tôi lúc nào cũng phải lo lắng mọi thứ một mình”. Những lời phàn nàn này lặp đi lặp lại, tạo nên bầu không khí căng thẳng, khiến các thành viên khác cảm thấy áp lực và khó chịu.

Khi bầu không khí tiêu cực lan tỏa, mọi người thường có xu hướng tránh xa người toxic để bảo vệ bản thân. Điều này không chỉ làm tổn thương người toxic mà còn khiến họ rơi vào trạng thái cô lập, mất đi sự kết nối với những người xung quanh.

Những biểu hiện trên cho thấy người toxic không chỉ làm tổn thương người khác mà còn tự tạo ra những rào cản cho chính mình. Đây cũng chỉ là những đặc điêm rất cơ bản có thể giúp cho chúng ta nhận diện một phần nào và thay đổi những hành vi này là cần thiết để xây dựng các mối quan hệ lành mạnh và tích cực.

3. Những nguyên nhân nào khiến người toxic không nhận ra mình toxic

Thiếu sự tự nhận thức
Một trong những nguyên nhân cốt lõi khiến người toxic không nhận ra bản thân họ đang gây hại cho người khác là sự thiếu tự nhận thức. Tự nhận thức là khả năng hiểu rõ cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của chính mình, cũng như nhận thức được cách chúng ảnh hưởng đến những người xung quanh. Tuy nhiên, nhiều người không có thói quen tự đánh giá bản thân một cách khách quan. Họ có thể không nhận ra rằng lời nói hoặc hành động của mình đang gây tổn thương hoặc khó chịu cho người khác. Sự thiếu hụt này thường xuất phát từ việc không được giáo dục về cảm xúc hoặc không được khuyến khích phản ánh nội tâm trong suốt quá trình trưởng thành. Thay vì tự hỏi “Hành động của mình có ảnh hưởng thế nào đến người khác?”. Họ chỉ tập trung vào những cảm giác và nhu cầu của bản thân, dẫn đến việc vô tình trở thành người toxic.

Tâm lý phòng vệ quá cao
Người toxic thường có xu hướng tự biện minh cho hành vi của mình, và điều này tạo nên một lớp “lá chắn” khiến họ khó nhận ra sai lầm. Khi bị chỉ trích hoặc góp ý, họ thường phản ứng bằng cách đổ lỗi cho hoàn cảnh hoặc người khác thay vì chấp nhận trách nhiệm. Ví dụ, một người có thể nói rằng họ hành xử tiêu cực vì bị áp lực công việc, hoặc vì người khác đã đối xử không công bằng với họ trước đó. Cơ chế phòng vệ này không chỉ giúp họ tránh cảm giác tội lỗi mà còn củng cố niềm tin rằng họ không sai, mà vấn đề nằm ở người khác hoặc tình huống xung quanh. Lâu dần, tâm lý này trở thành một vòng lặp khiến họ không thể nhìn nhận bản thân một cách trung thực.

Thói quen lâu dài
Hành vi toxic không phải lúc nào cũng xuất hiện một cách tự nhiên. Nhiều khi, nó là kết quả của quá trình hình thành từ môi trường sống hoặc các mối quan hệ trong quá khứ. Một người lớn lên trong một gia đình có nhiều xung đột, nơi việc chỉ trích hoặc kiểm soát lẫn nhau là chuyện bình thường, có thể vô thức tiếp thu những hành vi này và áp dụng chúng vào các mối quan hệ khác. Đối với họ, cách cư xử toxic đã trở thành “bình thường” và không có gì sai trái. Sự lặp lại qua thời gian khiến họ khó nhận ra rằng những thói quen này thực sự không phù hợp và gây tổn thương cho người khác. Họ có thể nghĩ rằng đó chỉ là “tính cách” hoặc “cách sống” của mình, và không nhận thức được rằng họ cần thay đổi.

Thiếu phản hồi từ bên ngoài
Phản hồi từ người khác đóng vai trò quan trọng trong việc giúp một người nhận ra hành vi của mình. Tuy nhiên, đối với người toxic, họ thường không nhận được phản hồi trung thực hoặc mang tính xây dựng từ những người xung quanh. Điều này có thể xảy ra vì nhiều lý do. Một số người cảm thấy ngại hoặc sợ hãi khi phải đối mặt và góp ý với người toxic, đặc biệt nếu người đó có xu hướng phản ứng tiêu cực hoặc phòng thủ. Một số khác có thể chọn cách im lặng để tránh xung đột, dẫn đến việc người toxic không nhận được thông tin cần thiết để nhìn lại bản thân. Hơn nữa, nếu họ chỉ tiếp xúc với những người thụ động hoặc không dám phản kháng, họ sẽ dễ dàng cho rằng hành vi của mình là chấp nhận được. Thiếu phản hồi từ bên ngoài không chỉ khiến họ duy trì những hành vi tiêu cực mà còn củng cố niềm tin rằng họ không có vấn đề gì cần sửa đổi.

Người toxic không nhận ra mình toxic đôi khi không phải vì họ cố tình làm tổn thương người khác, mà vì họ thiếu những yếu tố cần thiết để nhìn nhận bản thân một cách đúng đắn. Thiếu tự nhận thức, tâm lý phòng vệ, những thói quen lâu dài và sự thiếu phản hồi từ bên ngoài đều là những nguyên nhân sâu xa khiến họ không thể thay đổi. Để giúp họ nhận ra và khắc phục, cần có sự hỗ trợ từ môi trường xung quanh, bao gồm việc cung cấp phản hồi mang tính xây dựng và khuyến khích họ rèn luyện khả năng tự nhận thức.

Việc không nhận ra bản thân mang tính cách hoặc hành vi độc hại (toxic) không chỉ gây tổn thương cho người khác mà còn để lại những hậu quả nghiêm trọng cho chính bản thân người đó. Những hậu quả này không chỉ dừng lại ở việc bị cô lập xã hội mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển cá nhân và chất lượng cuộc sống.

Khi một người không nhận thức được bản thân đang hành xử toxic, họ thường vô tình hoặc cố ý làm tổn thương những người xung quanh. Những lời nói cay nghiệt, hành động thiếu cân nhắc hoặc thái độ tiêu cực lặp đi lặp lại có thể khiến bạn bè, đồng nghiệp và người thân cảm thấy mệt mỏi, chán nản. Theo thời gian, các mối quan hệ quan trọng sẽ bị rạn nứt hoặc chấm dứt hoàn toàn. Người toxic dần bị cô lập, sống trong cảm giác trống rỗng vì không còn ai ở bên cạnh để chia sẻ hay hỗ trợ. Họ mất đi sự tôn trọng từ những người xung quanh, điều này khiến họ cảm thấy bị tổn thương sâu sắc nhưng không biết nguyên nhân thực sự xuất phát từ chính mình.

Sự thiếu nhận thức về hành vi toxic cũng đồng nghĩa với việc người đó không nhìn thấy những điểm yếu của bản thân để thay đổi và hoàn thiện. Họ thường rơi vào vòng lặp của sự tự mãn hoặc đổ lỗi cho hoàn cảnh và người khác, thay vì chịu trách nhiệm và tìm cách cải thiện. Điều này khiến họ không thể phát triển bản thân, dù trong công việc, học tập hay các khía cạnh khác của cuộc sống.

Hơn nữa, lối sống toxic thường đi kèm với năng lượng tiêu cực, làm suy giảm tinh thần và sức khỏe tâm lý. Những cảm xúc như tức giận, ghen tị, hoặc oán trách có thể trở thành gánh nặng, khiến người đó luôn sống trong trạng thái căng thẳng và bất mãn. Chất lượng cuộc sống ngày càng giảm sút khi họ không tìm được sự hài lòng và ý nghĩa trong cuộc sống. Những mục tiêu lớn lao, những ước mơ đẹp đẽ có thể bị bỏ lỡ chỉ vì họ không nhận ra rằng sự toxic của mình chính là rào cản lớn nhất.

Người toxic thường khó nhận được sự hỗ trợ từ người khác khi gặp khó khăn, bởi lẽ họ đã làm tổn thương những người xung quanh và mất đi mạng lưới hỗ trợ xã hội. Điều này khiến họ dễ rơi vào cảm giác thất bại và tự ti. Họ có thể cảm thấy cô đơn, không được thấu hiểu, nhưng lại không nhận ra rằng chính thái độ và hành vi của mình đã đẩy họ vào tình trạng này. Vòng luẩn quẩn của thất bại và tự ti cứ tiếp diễn, khiến họ ngày càng xa rời cơ hội để thay đổi và cải thiện bản thân.

Không nhận ra bản thân toxic không chỉ làm tổn thương những người xung quanh mà còn dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng đối với chính bản thân. Từ việc bị cô lập xã hội, mất đi sự tôn trọng, đến sự trì trệ trong phát triển cá nhân và suy giảm chất lượng cuộc sống, tất cả đều xuất phát từ việc thiếu nhận thức về bản thân. Do đó, việc tự nhìn nhận, phản tỉnh và sẵn sàng thay đổi là điều cần thiết để phá vỡ vòng luẩn quẩn này, mở ra cơ hội cho một cuộc sống ý nghĩa và tích cực hơn.

4. Giải pháp dành nào cho người toxic?

Tăng cường sự tự nhận thức
Tự nhận thức là bước đầu tiên và quan trọng nhất để nhận ra những hạn chế của bản thân và bắt đầu hành trình thay đổi. Để tăng cường tự nhận thức, mỗi người cần học cách lắng nghe phản hồi từ những người xung quanh, bao gồm gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và thậm chí cả những người chỉ tương tác ngắn ngủi. Điều này đòi hỏi sự cởi mở và khiêm tốn để không phản ứng phòng thủ trước những lời góp ý, mà thay vào đó là tiếp nhận và suy ngẫm.

Ngoài ra, việc dành thời gian suy ngẫm về hành vi của bản thân cũng rất quan trọng. Một cách hiệu quả là viết nhật ký, ghi lại những tình huống đã xảy ra, cảm xúc và hành động của mình trong ngày. Qua việc đọc lại, bạn có thể nhận ra những mẫu hành vi lặp lại, những điểm yếu cần cải thiện, và cả những điểm mạnh cần phát huy.

Các bài tập thiền định và chánh niệm cũng giúp cải thiện khả năng nhận thức về cảm xúc và suy nghĩ của bản thân trong từng khoảnh khắc. Khi bạn nhận ra được những phản ứng tự động của mình, bạn sẽ có cơ hội thay đổi chúng trước khi chúng gây ra những hệ quả tiêu cực.

Học cách kiểm soát cảm xúc
Cảm xúc là một phần không thể thiếu của con người, nhưng nếu không kiểm soát tốt, chúng có thể dẫn đến những hành động hoặc quyết định sai lầm. Để học cách kiểm soát cảm xúc, trước tiên cần thực hành sự đồng cảm - một kỹ năng cho phép bạn hiểu và cảm nhận được cảm xúc của người khác. Đồng cảm không chỉ giúp bạn giảm bớt những xung đột không đáng có mà còn giúp xây dựng các mối quan hệ bền vững.

Hãy đặt mình vào vị trí của người khác trong những tình huống căng thẳng, tự hỏi: “Nếu mình là họ, mình sẽ cảm thấy thế nào? Mình sẽ mong muốn điều gì?”. Việc này giúp bạn giảm bớt sự nóng giận hoặc thất vọng, thay vào đó là tìm kiếm giải pháp phù hợp hơn.

Ngoài ra, các kỹ thuật thở sâu, đếm từ 1 đến 10, hoặc tạm rời khỏi tình huống xung đột để bình tĩnh lại cũng là những cách đơn giản nhưng hiệu quả. Hãy nhớ rằng, kiểm soát cảm xúc không có nghĩa là kìm nén chúng, mà là học cách thể hiện chúng một cách lành mạnh và xây dựng.

Tìm kiếm sự giúp đỡ từ bên ngoài
Không ai có thể tự mình thay đổi hoàn toàn mà không cần sự hỗ trợ từ người khác. Việc tham gia các khóa học về giao tiếp, quản lý cảm xúc, hoặc phát triển bản thân là một cách tuyệt vời để trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết. Các khóa học này không chỉ cung cấp lý thuyết mà còn tạo cơ hội thực hành trong môi trường an toàn, nơi bạn có thể học hỏi từ những người cùng chí hướng.

Nếu bạn cảm thấy khó khăn trong việc tự mình vượt qua những thách thức về tâm lý hoặc cảm xúc, đừng ngần ngại tìm đến các chuyên gia tâm lý. Một chuyên gia có thể giúp bạn xác định nguyên nhân gốc rễ của vấn đề, đồng thời hướng dẫn bạn các phương pháp hiệu quả để thay đổi.

Ngoài ra, việc tham gia các nhóm hỗ trợ hoặc cộng đồng chia sẻ kinh nghiệm cũng mang lại nhiều lợi ích. Trong những môi trường này, bạn có thể học hỏi từ câu chuyện của người khác, nhận được sự động viên và cảm giác rằng mình không đơn độc trên hành trình thay đổi.

Nhận ra và thay đổi không phải là điều dễ dàng, nhưng với sự kiên nhẫn và cam kết, bất kỳ ai cũng có thể đạt được. Hãy bắt đầu bằng việc tăng cường tự nhận thức, học cách kiểm soát cảm xúc, và tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần. Mỗi bước nhỏ bạn thực hiện đều là một dấu mốc quan trọng trên con đường trở thành phiên bản tốt hơn của chính mình.